آستانه مباركه پيرعلم لاريم

"الهي ما حدث مني؟"؛ خدايا! چه لغزشي از من سر زده كه اين چنين شد؟ به اراده الهي اسبش به سخن آمده و گفت: اين سرزمين كربلاست و فرزند آخرين پيامبر الهي را در اينجا مي‌كشند؛ به خاطر همدردي با خون پاك آن عزيز زهرا خون سرت جريان پيدا كرد.
حضرت خاتم الانبياء محمد مصطفي صلوات الله عليه در كربلا
حضرت فرمودند مرا به سرزميني سير دادند، كه گفته مي‌شد اينجا كربلاست (سرزمين حزن و اندوه) "و اُريتُ فيهِ مَصرَعَ الحُسَينِ عليه السلام وَ اصحابه؛ و در آنجا قتلگاه فرزندم حسين و اصحاب با وفايش را به من نشان دادند، و در آنجا يك مجلس سوگواري و عزاداري برپا شد.

حضرت سيد الاوصياء اميرالمومنين علي عليه السلام در كربلا
ابن عباس مي‌گويد: همراه حضرت علي عليه السلام در مسير صفين بودم، وقتي به دشت كربلا (ساحل فرات) رسيديم پياده شديم. ناگهان آن حضرت با صداي بلند گريه كردند و فرمودند: "يَابنَ عباس أتعرف هذا الموضع؟"؛ آيا اين سرزمين را مي‌شناسي؟ عرض كردم: نمي‌شناسم. حضرت فرمودند: اگر مانند من مي‌شناختي از اينجا نمي‌گذشتي مگر اين كه مانند من گريه مي‌كردي ... اين را فرمودند و گريه زيادي كردند طوري كه اشك از محاسن شريف آن حضرت جاري و بر سينه مباركشان مي‌ريخت. فرمودند: "اين سرزمين كربلاست، كه محل شهادت حسينم و هفده نفر از نسل من و فاطمه زهرا سلام الله عليها مي‌باشد و مانند مكه و مدينه و بيت المقدس شناخته مي‌شود.

زيارت امام حسين عليه السلام، بزرگترين ارزش
امام صادق عليه السلام فرمودند: زيارت امام حسين عليه السلام از هر عمل پسنديده‌اي ارزش و فضيلتشبيشتر است.

افتخار زمين كربلا
امام صادق عليه السلام فرمودند:
زمين كعبه گفت: كيست مثل من، و حال آن كه خانه خداوند متعال بر من بنا شده و مردم از اطراف و اكناف به طرف من مي‌آيند و حرم امن الهي قرار داده شده‌ام
و چه فضيلت‌هايي كه براي زيارت اين مكان مقدس وارد شده (از آن جمله: حضرت علي ابن الحسين عليهماالسلام فرمودند: تسبيح گفتن در مكه افضل است از خراج و ماليات كه در راه خدا انفاق شود.(1)
و حضرت باقر عليه السلام مي‌فرمايند: سجده كننده در مكه به منزله در خون غلطيدن در راه خداست. در روايتي ديگر آورده‌اند كه طعام خوردن در مكه به منزله روزه داشتن در غير مكه است. و راه رفتن در مكه عبادت خداوند است.(2) و در ادعيه بسياري درخواست زيارت خانه خدا وارد شده است.
با اين حال خداوند به زمين كعبه خطاب كرد: ساكت باش كه فضيلت تو در برابر فضايل زمين كربلاي حسين چون سوزني باشد و اگر نبود خاك و تربت كربلا، هرگز تو را فضيلت نداده بودم و اگر كساني كه كربلا ايشان را در بردارد (حضرت سيد الشهدا و اصحابش) نبودند، تو را و آنچه تو هم اكنون به آن فخر مي‌كني نمي‌آفريدم.
و خداوند كربلا را بهترين زمين در بهشت قرار داده است...
 

مقايسه انفاق در حج و در مسير كربلا
عبدالله بن سنان مي‌گويد: به امام صادق عليه السلام عرض كردم: فدايت شوم پدرت درباره انفاق در راه حج مي‌فرمودند به هر درهمي كه در اين راه خرج كني براي او هزار درهم حساب مي‌شود. كسي كه در مسير زيارت امام حسين عليه السلام انفاق مي‌كند براي او چيست؟ حضرت فرمودند: به هر درهمي كه در اين مسير صرف مي‌كند: هزار هزار هزار(تا ده مرتبه هزار را تكرار كردند) براي او حساب مي‌شود و علاوه بر اين رضايت و خشنودي خداوند و دعاي خير پيامبر اكرم صلي اله عليه و آله و حضرت علي عليه السلام و ائمه معصومين عليه السلام براي اوست.(3)

ثواب زيارت حسين عليه السلام برابر بيست حج
راوي مي‌گويد: امام صادق عليه السلام به من فرمودند: تاكنون چند مرتبه حج را بجا آوردي؟ عرض كردم: نوزده مرتبه. فرمودند: اگر حجت را بر بيست برساني (در ثواب) مثل كسي هستي كه يك بار قبر امام حسين عليه السلام را زيارت كرده است.(4)

در روايت ديگري آمده كه زيارت امام حسين برابر سي حج مقبول مي‌باشد.در حديث ديگري از امام صادق عليه السلام آمده است كه امام با يك زائر امام حسين راجع به ثواب زيارت اينگونه فرمودند: براي چه اينجا آمده‌اي؟زائر عرض كرد: براي زيارت حسين عليه السلام آمده‌ام. فرمود: هيچ خواسته‌اي نداشتي؟
عرض كرد: هيچ آرزويي مگر اين كه آن حضرت را زيارت كنم و سلام دهم و به وطنم برگردم. حضرت فرمودند: شما چه ثوابي در زيارت آن حضرت مي‌بينيد؟
عرض كرد: ما زيارت حضرتش را مايه بركت در جان، اهل و فرزندان و مال و معايشمان و موجب برآورده شدن حاجاتمان مي‌بينيم.
حضرت فرمودند: آيا مي‌خواهي بيش از اين، از فضيلت زيارت آن حضرت براي تو بيان كنم؟ عرض كرد: اي فرزند رسول خدا زيادتر برايم بفرمائيد.
حضرت فرمودند: زيارت امام حسين عليه السلام معادل يك حج مقبول خالصانه‌اي‌ ست كه با رسول خدا صلي الله عليه و آله انجام شود. او از اين مقدار تعجب كرد.
حضرت فرمود: اي والله (تعجب مي‌كني؟) برابر دو حج. و پيوسته از زيارت آن حضرت زياد فرمودند، تا اين كه فرمودند: زيارت امام حسين عليه السلام برابر با سي حج مقبول خالصانه ايست كه با رسول خدا صلي الله عليه و آله بجا آورده شود.(5)
 

ترس از ترك شدن حج
راوي مي‌گويد: محضر امام صادق عليه السلام شرفياب شدم، حضرت فرمودند: امسال حج مشرف نشدي؟ عرض كردم: چيزي كه حج بروم نداشتم ولي عرفه در كنار قبر امام حسين عليه‌السلام بودم. حضرت فرمودند: از آنها كه سرزمين منا را درك كردند كم نياوردي، بعد فرمودند:
"حقيقتا اگر اكراه اين را نداشتم كه مردم حج را ترك كنند، هر آينه حديثي را براي شما (درباره زيارت امام حسين عليه السلام) بيان مي‌كردم كه هرگز زيارت آن حضرت را ترك نمي‌كرديد.(6)

و در حديث ديگري امام باقر عليه السلام فرمودند: اگر مردم مي‌دانستند چه فضيلتي در زيارت امام حسين عليه السلام است، از شوق، جان مي‌سپردند و نفسشان از روي حسرت و اندوه قطع مي‌شد.(7)
 

  مدفن شاه شهيدان كربلا       مظهر آيات يزدان كربلا 

مخزن اسرار قرآن كربلا       مركز ترويج ايمان كربلا
       منشاء غفران يزدان كربلا        مظهر الطاف رحمان كربلا
 

روايات متعددي داريم كه زيارت امام حسين عليه السلام معادل حج و عمره مي‌باشد، و روايات مختلفي كه معادل يك حج، دو حج، بيست حج، سي، هفتاد، هشتاد، صد و هزار حج است و ظاهراً اين ثواب‌هاي مختلف به حسب مراتب معرفت و رعايت آداب و شرايط مي‌باشد.
----------------

چكيده
هدف از پژوهش حاضر، بررسى درس‏ها و عبرت‏هاى قيام عاشورا از منظر مقام معظّم رهبرى مى‏ باشد. از ديدگاه رهبر فرزانه انقلاب اسلامى، امام حسين عليه‏السلام، درس‏ها و عبرت‏هاى بزرگى به همه تاريخ داد. در حقيقت، اسلام را هم در زمان خودش و هم در هر زمان ديگرى بيمه نمود. ياد كربلا، اين درس‏ها و عبرت‏ها را پيش چشم مى‏ گذارد؛ هر جا فسادى از آن قبيل باشد، امام حسين عليه‏السلام در آنجا زنده است و با شيوه و عمل خود مى ‏گويد كه تكليف چيست و چه بايد كرد؟ قيام جاودانه عاشورا نشان داد كه نظام اسلامى، با ايمان، بصيرت، همت‏هاى بلند، مطرح شدن آرمان‏ها و زنده نگاه‏داشتن شعارها به وجود مى ‏آيد، حفظ مى‏ شود و پيش مى ‏رود.
كليدواژه ‏ها: قيام عاشورا، امام حسين عليه‏السلام، مقام معظّم رهبرى، اهداف، عبرت‏ها، درس‏ها.

مقدّمه

آنچه در محرم سال 61ق. در كربلا اتفاق افتاد، حماسه‏ اى عظيم و تكان‏ دهنده بود كه وجدان ‏هاى خفته را بيدار كرد و خون رشادت، آگاهى و حماسه را در رگ‏هاى امت اسلامى دوانيد. عاشوراى حسينى، به مكتبى تبديل شد كه ستمديدگان را عليه ظلم مى ‏شوراند و پيروان فرهنگِ شهادت را به مقابله با سلطه ‏هاى غيردينى و ضددينى برمى‏ انگيخت. عاشورا، فرهنگى فرازمان، فرامكان و حاوى تمامى ارزش ‏هاى مورد نياز جامعه است كه با حفظ جاودانگى، توانمندى و پويايى لازم براى پاسخ‏گويى به نيازهاى مختلف انسان‏ها در همه زمان‏ها و مكان‏ها و در عرصه‏ هاى گوناگون زندگى را دارد و مى‏ تواند قافله بشرى را تا پايان تاريخ، هدايت كند و اين همان معناى دستور آموزنده «كل يوم عاشورا و كل ارض كربلا»است. مقام معظّم رهبرى، قيام امام حسين عليه‏السلام و حادثه عاشورا را از جمله مقاطع بسيار مهم در تاريخ بشر و متحول‏ كننده آن برشمرده و مى‏ فرمايد: «با وجود مخالفت‏هاى فراوان، اين واقعه در طول زمان زنده مانده است و عاشورا در واقع، گنجينه‏اى پرقيمت است كه همه افراد بشر، مى‏توانند از آن استفاده كنند.»1

عاشوراپژوهى مى ‏تواند تصويرى روشن از ابعاد گوناگون قيام عاشورا، به ويژه دستاوردهاى آن به دست دهد. جست‏جوهايى كه در منابع گوناگون انجام شد نشان داد كه عليرغم اهميت روزافزون عاشورا و وجود منابع و پژوهش‏هاى بسيار در اين زمينه،پژوهشى جامع از منظر مقام معظم رهبرى در اين عرصه صورت نگرفته است. اين در حالى است كه پژوهش‏هاى بسيارى در ابعاد تخصصى و قابل توجهى همچون شعر و ادب، هنر، پزشكى، آداب و سنن و مرجع‏ شناسى صورت گرفته است كه نشان از اهميت رشد و توسعه در حوزه ‏هاى خاص دارد، به گونه‏ اى كه اين موضوع توانسته است در كانون توجه نويسندگان و پژوهشگران حوزه ‏هاى مختلف قرار بگيرد.

در حالى كه مفاهيم و ارزش‏هاى والاى اسلام ناب محمدى (ص)، آماج كينه‏ توزى كج ‏انديشان و مغرضان سياست ‏باز قرار گرفته و در گردباد توطئه‏ها به فراموشى سپرده مى ‏شوند، تبيين پيام‏هاى نهضت عاشورا و ارائه تصويرى صحيح و روشن از حركت احياگرانه امام حسين عليه‏السلام، امرى ضرورى است كه مى ‏تواند نظام اسلامى را در به‏ كارگيرى آموزه‏هاى قيام سيدالشهدا عليه‏السلام، يارى رساند. با توجه به جامعيت علمى و اصالت نظرات رهبر فرزانه انقلاب اسلامى و تأكيدات معظّمٌ‏له بر تبيين رسالت‏ها و راهبردها در اين زمينه، در اين مقاله تلاش شده است كه حركت احياگرانه اباعبداللّه الحسين عليه‏السلام و درس‏ها و عبرت‏هايى قيام عاشورا از منظر مقام معظّم رهبرى، مورد مطالعه و بررسى قرار گيرد. پژوهش حاضر به صورت نظرى و با روش سندكاوى، انجام گرفته است.

اين پژوهش بر آن است كه در راستاى هدف ذكرشده، به سؤالات زير پاسخ دهد:
1. از ديدگاه رهبر انقلاب اسلامى، هدف اصلى امام حسين عليه‏السلام از قيام عاشورا چه بود؟
2. از ديدگاه مقام معظّم رهبرى، مهم‏ترين درس‏ها و عبرت‏هايى كه بايد از قيام سيدالشهدا گرفت، كدامند؟
3. از ديدگاه رهبر انقلاب اسلامى، خواص در آن پنجاه سال چگونه شدند كه نظام اسلامى آن وضع تأسف‏ بار را پيدا كرد؟
4. از منظر رهبر فرزانه انقلاب، دولت اسلامى چگونه مى‏ تواند از آموزه هاى قيام سيدالشهدا در جهت اعتلاى فرهنگ عمومى جامعه، بهره گيرد؟

اهداف قيام عاشورا از ديدگاه مقام معظّم رهبرى

مقام معظّم رهبرى ضمن تبيين حركت احياگرانه امام حسين عليه‏السلام، به تشريح اهداف قيام عاشورا پرداخته و مى‏ فرمايد:

دوست دارند چنين بگويند كه حضرت خواست حكومت فاسد يزيد را كنار بزند و خود يك حكومت تشكيل دهد. اين حرف، نيمه‏ درست است؛ نمى‏گويم غلط است. اگر مقصود از اين حرف، اين است كه آن بزرگوار براى تشكيل حكومت قيام كرد؛ به اين نحو كه اگر ببيند نمى ‏شود انسان به نتيجه برسد، بگويد نشد ديگر، برگرديم؛ اين غلط است. بله؛ كسى كه به قصد حكومت، حركت مى‏ كند، تا آنجا پيش مى‏ رود كه ببيند اين كار، شدنى است. تا ديد احتمال شدنِ اين كار، يا احتمال عقلايى وجود ندارد، وظيفه‏ اش اين است كه برگردد. اگر هدف، تشكيل حكومت است، تا آنجا انسان، جايز است برود كه بشود رفت. آنجا كه نشود رفت، بايد برگشت. اگر آن كسى كه مى‏ گويد هدف حضرت از اين قيام، تشكيل حكومت حَقّه علوى است، اين درست نيست؛ براى اينكه مجموع حركت امام، اين را نشان نمى ‏دهد. در نقطه مقابل، گفته مى‏شود: نه آقا، حكومت چيست؛ حضرت مى‏ دانست كه نمى ‏تواند حكومت تشكيل دهد؛ بلكه اصلاً آمد تا كشته و شهيد شود! اين حرف هم مدّتى بر سرِزبان‏ها خيلى شايع بود. بعضى با تعبيرات زيباى شاعرانه‏اى هم اين را بيان مى‏ كردند. حتى من ديدم بعضى از علماى بزرگ ما هم اين را فرموده ‏اند. اين حرف كه حضرت، قيام كرد براى اينكه شهيد شود، حرف جديدى نبوده است. گفت: چون با ماندن نمى‏ شود كارى كرد، پس برويم با شهيد شدن، كارى بكنيم! اين حرف را هم، ما در اسناد و مدارك اسلامى نداريم كه برو خودت را به كام كشته شدن بينداز. ما چنين چيزى نداريم. شهادتى را كه ما در شرع مقدّس مى ‏شناسيم و در روايات و آيات قرآن از آن نشان مى‏  بينيم، معنايش اين است كه انسان به دنبال هدف مقدّسى كه واجب يا راجح است، برود و در آن راه، تن به كشتن هم بدهد. اين، آن شهادتِ صحيح اسلامى است. اما اينكه آدم، اصلاً راه بيفتد براى اينكه «من بروم كشته شوم» يا يك تعبير شاعرانه كه «خون من پاى ظالم را بلغزاند و او را به زمين بزند»، اينها آن چيزى نيست كه مربوط بدان حادثه به آن عظمت است. در اين هم بخشى از حقيقت هست؛ اما هدفِ حضرت، اين نيست.3

از ديدگاه رهبر فرزانه انقلاب اسلامى، هدف امام حسين عليه‏السلام از قيام عاشورا، نه حكومت است و نه شهادت، بلكه هدف والاترى در اين حركت وجود دارد:

كسانى كه گفته‏ اند هدف، حكومت بود، يا هدف، شهادت بود، ميان هدف و نتيجه، خَلط كرده‏ اند. نه خير؛ هدف، اينها نبود. امام حسين عليه‏السلام، هدف ديگرى داشت؛ منتها رسيدن به آن هدف ديگر، حركتى را مى ‏طلبيد كه اين حركت، يكى از دو نتيجه را داشت: «حكومت» يا «شهادت». البته حضرت براى هر دو هم آمادگى داشت. هم مقدّمات حكومت را آماده كرد و مى‏ كرد؛ هم مقدّمات شهادت را آماده كرد. هم براى اين توطين نفس مى‏ كرد، هم براى آن. هركدام هم مى‏ شد، درست بود و ايرادى نداشت؛ اما هيچ‏كدام هدف نبود، بلكه دو نتيجه بود. هدف، چيز ديگرى است. هدف چيست؟ اگر بخواهيم هدف امام حسين عليه‏السلام را بيان كنيم، بايد اين‏طور بگوييم كه هدف آن بزرگوار عبارت بود از انجام دادن يك واجب عظيم از واجبات دين كه آن واجب عظيم را هيچ‏كس قبل از امام حسين، حتى خود پيغمبر انجام نداده بود. نه پيغمبر اين واجب را انجام داده بود، نه اميرالمؤمنين، نه امام حسن مجتبى. واجبى بود كه در بناى كلّى نظام فكرى و ارزشى و عملى اسلام، جاى مهمى دارد. امام حسين قيام كرد تا آن واجب بزرگى را كه عبارت از تجديد بناى نظام و جامعه اسلامى، يا قيام در مقابل انحرافات بزرگ در جامعه اسلامى است، انجام دهد. با وجود اينكه اين واجب، خيلى مهم و بسيار اساسى است، تا زمان امام حسين، به اين واجب عمل نشده بود ـ عرض مى‏كنم كه چرا عمل نشده بود ـ امام حسين بايد اين واجب را عمل مى‏ كرد تا درسى براى همه تاريخ باشد. حالا چرا امام حسين اين كار را بكند؟ چون زمينه انجام اين واجب، در زمان امام حسين پيش آمد.4

رهبر معظّم انقلاب اسلامى اين تكليف را با تكليف امام خمينى قدس‏ سره مقايسه نموده و مى ‏فرمايد:

به امام هم مى‏ گفتند: «آقا! شما كه با شاه درافتاده ‏ايد، خطر دارد.» امام نمى ‏دانست خطر دارد؟! امام نمى ‏دانست كه دستگاه امنيتى رژيم پهلوى، انسان را مى‏ گيرد، مى‏ كشد، شكنجه مى‏ كند، دوستان انسان را مى‏ كشد و تبعيد مى‏ كند؟ امام اينها را نمى ‏دانست؟ كارى كه در زمان امام حسين انجام گرفت، نسخه كوچكش هم در زمان امام ما انجام گرفت؛ منتها آنجا به نتيجه شهادت رسيد و اينجا به نتيجه حكومت. اين همان است؛ فرقى نمى‏كند. هدف امام حسين با هدف امام بزرگوار ما يكى بود. اين مطلب، اساس معارف حسين است. معارف حسينى، بخش عظيمى از معارف شيعه است. اين پايه مهمى است و خود يكى از پايه‏ هاى اسلام است. پس هدف، عبارت شد از بازگرداندن جامعه اسلامى به خطّ صحيح. چه زمانى؟ آن وقتى كه راه، عوض شده است و جهالت و ظلم و استبداد و خيانتِ كسانى، مسلمين را منحرف كرده و زمينه و شرايط هم آماده است. البته دوران تاريخ، اوقات مختلفى است. گاهى شرايط آماده است و گاهى آماده نيست. زمان امام حسين آماده بود، زمان ما هم آماده بود. امام همان كار را كرد. هدف يكى بود. منتها وقتى انسان به دنبال اين هدف راه مى ‏افتد و مى‏ خواهد عليه حكومت و مركز باطل قيام كند، براى اينكه اسلام و جامعه و نظام اسلامى را به مركز صحيح خود برگرداند، يك موقع است كه وقتى قيام كرد، به حكومت مى‏رسد؛ اين يك شكل آن است. در زمان ما بحمداللّه اين‏طور شد. يك وقت است كه اين قيام، به حكومت نمى‏ رسد؛ به شهادت مى ‏رسد. آيا در اين صورت، واجب نيست؟ چرا؛ به شهادت هم برسد واجب است. آيا در اين صورتى كه به شهادت برسد، ديگر قيام فايده‏اى ندارد؟ چرا؛ هيچ فرقى نمى‏ كند. اين قيام و اين حركت، در هر دو صورت فايده دارد ـ چه به شهادت برسد، چه به حكومت ـ منتها هركدام، يك نوع فايده دارد. اين، آن كارى بود كه امام حسين انجام داد.5

مقام معظّم رهبرى، قيام عاشورا و هدف اصلى آن، يعنى احياى دين، را مصداق بارز امر به معروف و نهى از منكر برشمرده و مى ‏فرمايد:

انجام اين واجب از طريق قيام و از طريق امر به معروف و نهى از منكر است؛ بلكه خودش يك مصداق بزرگِ امر به معروف و نهى از منكر است. البته اين كار، گاهى به نتيجه حكومت مى‏ رسد؛ امام حسين براى اين آماده بود. گاهى هم به نتيجه شهادت مى‏رسد؛ براى اين هم آماده بود. ما به چه دليل اين مطلب را عرض مى‏كنيم؟ اين را از كلمات خود امام حسين به دست مى‏ آوريم. من در ميان كلمات حضرت ابى ‏عبداللّه عليه‏السلام، چند عبارت را انتخاب كرده ‏ام. اوّل در مدينه؛ آن شبى كه وليد حاكم مدينه، حضرت را احضار كرد و گفت: معاويه از دنيا رفته است و شما بايد با يزيد بيعت كنيد! حضرت به او فرمود: باشد تا صبح، «ننظر و تنظرون اينا احق بالبيعة و الخلافه»؛ برويم فكر كنيم، ببينيم ما بايد خليفه شويم، يا يزيد بايد خليفه شود! مروان فرداى آن روز، حضرت را در كوچه‏ هاى مدينه ديد، گفت: يا اباعبداللّه، تو خودت را به كشتن مى ‏دهى! چرا با خليفه بيعت نمى‏كنى؟ بيا بيعت كن، خودت را به كشتن نده؛ خودت را به زحمت نينداز. حضرت در جواب او، اين جمله را فرمود: «اناللّه و انا اليه راجعون و على الاسلام السلام اذ قدبليت الامة براع مثل يزيد و لقد سمعت جدى رسول اللّه صلى‏الله‏عليه‏و‏آله يقول الخلافة محرمة على آل ابى سفيان»؛ بايد فاتحه اسلام را خواند اگر كار امت اسلامى به جايى برسد كه رهبر امت اسلامى مردى مانند يزيدبن معاويه باشد با اينكه من از جدم خاتم الانبيا(ص) شنيدم كه مى‏ فرمود: خلافت بر آل ابى ‏سفيان حرام است.6

قضيه، شخص يزيد نيست؛ هركس مثل يزيد باشد. حضرت مى ‏خواهد بفرمايد كه تا به حال هرچه بود، قابل تحمل بود؛ اما الان پاى اصل دين و نظام اسلامى در ميان است و با حكومت كسى مثل يزيد، نابود خواهد شد. به اينكه خطر انحراف، خطرى جدّى است، اشاره مى‏ كند. مسئله، عبارت از خطر براى اصلِ اسلام است. حضرت اباعبداللّه (ع) هنگام خروج از مدينه، هم هنگام خروج از مكه، صحبت‏ هايى با محمّدبن حنفيه داشت. به نظر مى‏ رسد كه اين وصيت، مربوط است به هنگامى كه مى‏ خواست از مكه خارج شود. حضرت به برادرش محمدبن حنفيه، چيزى را به عنوان وصيت نوشت و داد. آنجا بعد از شهادت به وحدانيت خدا و چه و چه، به اينجا مى‏ رسد: «و انى لم اخرج اشرا ولا بطرا و لا مفسدا و لا ظالما»؛ يعنى كسانى اشتباه نكنند و تبليغاتچى‏ ها تبليغ كنند كه امام حسين هم مثل كسانى كه اين گوشه و آن گوشه، خروج مى ‏كنند براى اينكه قدرت را به چنگ بگيرند ـ براى خودنمايى، براى عيش و ظلم و فساد ـ وارد ميدان مبارزه و جنگ مى ‏شود! كار ما از اين قبيل نيست؛ «و انّما خرجت لطلب الاصلاح فى امة جدى» عنوان اين كار، همين اصلاح است. اين همان واجبى است كه قبل از امام حسين، انجام نگرفته بوده است. اين اصلاح، از طريق خروج است ـ خروج، يعنى قيام ـ حضرت در اين وصيتنامه، اين را ذكر كرد ـ تقريبا تصريح به اين معناست ـ يعنى اولاً، مى‏خواهيم قيام كنيم و اين قيام ما هم براى اصلاح است؛ نه براى اين است كه حتما بايد به حكومت برسيم، نه براى اين است كه حتما بايد برويم شهيد شويم. نه؛ مى‏ خواهيم اصلاح كنيم. البته اصلاح، كار كوچكى نيست. يك وقت شرايط، طورى است كه انسان به حكومت مى‏ رسد و خودش زمام قدرت را به دست مى‏ گيرد؛ يك وقت نمى ‏تواند اين كار را بكند ـ نمى‏شود ـ شهيد مى‏ شود. در عين حال، هر دو، قيامِ براى اصلاح است. سپس مى‏فرمايد: «اريد ان آمر بالمعروف و انهى عن المنكر و اسير بسيرة جدى»؛ اين اصلاح، مصداق امر به معروف و نهى از منكر است.7

نقل شده است بعد از آنكه امام سجاد عليه‏السلام پس از حادثه عاشورا به مدينه برگشت، يك نفر خدمت ايشان آمد و عرض كرد: «يابن رسول‏اللّه! ديديد رفتيد، چه شد! راست هم مى‏ گفت؛ اين كاروان در حالى رفته بود كه حسين‏ بن على عليه‏السلام، خورشيد درخشان اهل ‏بيت، فرزند پيغمبر و عزيزِ دل رسول‏اللّه، در رأس و ميان آنها بود؛ دختر اميرالمؤمنين با عزت و سرافرازى رفته بود؛ فرزندان اميرالمؤمنين، فرزندان امام حسين، فرزندان امام حسن، جوانان برجسته و زبده و نامدار بنى‏ هاشم، همه با اين كاروان رفته بودند؛ حالا اين كاروان برگشته و فقط يك مرد ـ امام سجاد عليه‏السلام ـ در اين كاروان هست؛ زن‏ها اسارت كشيده، رنج و داغ ديده ‏اند؛ امام حسين نبود، على‏ اكبر نبود، حتى كودك شيرخوار در ميان اين كاروان نبود. امام سجاد عليه‏السلام در جواب آن شخص فرمود: فكر كن اگر نمى ‏رفتيم، چه مى ‏شد! بله، اگر نمى ‏رفتند، جسم‏ها زنده مى‏ ماند، اما حقيقت نابود مى ‏شد؛ روح ذوب مى‏ شد؛ وجدان‏ها پايمال مى ‏شد؛ خرد و منطق در طول تاريخ محكوم مى‏ شد و حتى نام اسلام هم نمى‏ ماند.8

درس‏هاى عاشورا

از ديدگاه مقام معظّم رهبرى، حادثه عظيم عاشورا، حاوى درس‏هاى بسيارى است:

بحث درس‏هاى عاشورا يك بحث زنده و جاودانه و هميشگى است و مخصوص زمان معينى نيست. اگر اين حادثه را دقيق در نظر بگيريد، شايد بشود گفت انسان مى ‏تواند در حركت حضرت ابى عبداللّه عليه‏السلام، بيش از صد درس مهم بشمارد؛ مى ‏شود گفت هزارها درس هست. ممكن است هر اشاره آن بزرگوار، يك درس باشد؛ اما اينكه مى‏ گويم بيش از صد درس، يعنى اگر ما بخواهيم اين كارها را مورد مداقه قرار دهيم، از آن مى‏ شود صد عنوان و سرفصل به دست آورد كه هر كدام براى يك امت، براى يك تاريخ و يك كشور، براى تربيت خود و اداره جامعه و قرب به خدا، درس است.9

رهبر معظّم انقلاب اسلامى، «بصيرت» را از اصلى ‏ترين درس‏هاى عاشورا برشمرده و مى‏ فرمايد:

عاشورا نشان مى‏ دهد كه جبهه دشمن با همه توانايى‏هاى ظاهرى، بسيار آسيب ‏پذير است؛ همچنان‏كه جبهه بنى‏ اميه، به وسيله كاروان اسيران عاشورا، در كوفه آسيب ديد، در شام آسيب ديد، در مدينه آسيب ديد و بالأخره هم اين ماجرا، به فناى جبهه ‏ى سفيانى منتهى شد. درس مى‏دهد كه در ماجراى دفاع از دين، از همه چيز بيشتر، براى انسان، بصيرت لازم است. بى‏ بصيرت‏ها فريب مى‏ خورند. بى‏ بصيرت‏ها در جبهه باطل قرار مى‏ گيرند؛ بدون اينكه خود بدانند. همچنان‏كه در جبهه ابن ‏زياد، كسانى بودند كه از فسّاق و فجّار نبودند، ولى از بى‏ بصيرت‏ها بودند. اينها درس‏هاى زندگى ‏سازى است.10

از ديدگاه رهبر فرزانه انقلاب، سيدالشهدا عليه‏السلام، درس‏هاى عاشورا را به صورت عملى به جهانيان نماياند:

درس اصلى در حركت و قيام امام حسين عليه‏السلام وجود دارد: «چرا قيام كرد؟» اين درس است. به امام حسين عليه‏السلام مى‏ گفتند: شما در مدينه و مكه، محترميد و در يمن، آن همه شيعه هست. به گوشه ‏اى برويد كه با يزيد كارى نداشته باشيد، يزيد هم با شما كارى نداشته باشد. اين‏ همه مريد، اين‏ همه شيعيان؛ زندگى كنيد، عبادت و تبليغ كنيد! چرا قيام كرديد؟ قضيه چيست؟ اين، آن سؤال اصلى است. اين، آن درس اصلى است. نمى‏گوييم كسى اين مطلب را نگفته است؛ چرا، انصافا در اين زمينه، خيلى هم كار و تلاش كردند. حال اين مطلبى را هم كه ما امروز عرض مى‏ كنيم، به نظر خودمان يك برداشت و ديد تازه ‏اى در اين قضيه است. اين واجب در طول تاريخ، متوجه به يكايك مسلمانان است. اين واجب، عبارت است از اينكه هر وقت ديدند كه نظامِ جامعه اسلامى دچار يك فسادِ بنيانى شده و بيم آن است كه بكلى احكام اسلامى تغيير يابد، هر مسلمانى بايد قيام كند. البته در شرايط مناسب؛ آن وقتى كه بداند اين قيام، اثر خواهد بخشيد. جزو شرايط، زنده ماندن، كشته نشدن، يا اذيت و آزار نديدن نيست؛ اينها جزء شرايط نيست. امروز هم شايد در دنياى اسلام جاهايى است كه زمينه هست و مسلمانان بايد انجام دهند. اگر انجام دهند، تكليفشان را انجام داده ‏اند و اسلام را تعميم و تضمين كرده ‏اند. لذا بايد ياد امام حسين و ياد كربلا زنده باشد؛ چون ياد كربلا درس عملى را جلوى چشم مى‏گذارد.11
عبرت‏هاى عاشورا
رهبر انقلاب اسلامى پس از تبيين درس‏هاى عاشورا، به بيان عبرت‏هاى اين قيام بزرگ پرداخته و مى‏رمايد:

غير از درس، عاشورا يك صحنه عبرت است. انسان بايد به اين صحنه نگاه كند، تا عبرت بگيرد. يعنى چه، عبرت بگيرد؟ يعنى خود را با آن وضعيت مقايسه كند و بفهمد در چه حال و در چه وضعيتى است؛ چه چيزى او را تهديد مى ‏كند؛ چه چيزى براى او لازم است؟ اين را مى‏ گويند «عبرت». شما اگر از جاده‏اى عبور كرديد و اتومبيلى را ديديد كه واژگون شده يا تصادف كرده و آسيب ديده؛ مچاله شده و سرنشينانش نابود شده ‏اند، مى‏ايستيد و نگاه مى ‏كنيد، براى اينكه عبرت بگيريد. معلوم شود كه چطور سرعتى، چطور حركتى و چگونه رانندگى‏ اى، به اين وضعيت منتهى مى‏شود. اين هم نوع ديگرى از درس است؛ اما درس از راه عبرت‏ گيرى است. اولين عبرتى كه در قضيه عاشورا ما را به خود متوجه مى‏ كند، اين است كه ببينيم چه شد كه پنجاه سال بعد از درگذشت پيغمبر(ص)، جامعه اسلامى به آن حدى رسيد كه كسى مثل امام حسين عليه‏السلام، ناچار شد براى نجات جامعه اسلامى، اين فداكارى را بكند؟ اين فداكارى حسين‏ بن على عليه‏السلام، يك وقت بعد از هزار سال از صدر اسلام است؛ يك وقت در قلب كشورها و ملت‏هاى مخالف و معاند با اسلام است؛ اين يك حرفى است. اما حسين ‏بن على عليه‏السلام، در مركز اسلام، در مدينه و مكه ـ مركز وحى نبوى ـ وضعيتى ديد كه هرچه نگاه كرد چاره‏ اى جز فداكارى نداشت؛ آن هم چنين فداكارى خونين با عظمتى. مگر چه وضعى بود كه حسين‏ بن على عليه‏السلام، احساس كرد كه اسلام فقط با فداكارى او زنده خواهد ماند، و الاّ از دست رفته است. عبرت اينجاست. روزگارى رهبر و پيغمبر جامعه اسلامى، از همان مكه و مدينه پرچم‏ها را مى‏ بست، به دست مسلمان‏ها مى‏ داد و آنها تا اقصا نقاط جزيره ‏العرب و تا مرزهاى شام مى‏ رفتند؛ امپراتورى روم را تهديد مى‏ كردند؛ آنها از مقابلشان مى‏ گريختند و لشكريان اسلام پيروزمندانه برمى‏گشتند. ولى چه شد كه همين جامعه، همين كشور و همين شهرها، كارشان به جايى رسد و آن‏قدر از اسلام دور شدند كه كسى مثل يزيد بر آنها حكومت مى‏ كرد؟! وضعى پيش آمد كه كسى مثل حسين ‏بن على عليه‏السلام، ديد كه چاره‏اى جز اين فداكارى عظيم ندارد. چه شد كه به چنين مرحله ‏اى رسيدند؟ اين، آن عبرت است.12

مقام معظّم رهبرى، با اشاره به سه دوره از زندگى حضرت اباعبداللّه الحسين مى‏ فرمايد:

شما ببينيد اين شخصيتى كه انسان در اين سه دوره مى ‏شناسد، آيا مى‏توان حدس زد كه كارش به آنجا برسد؟ در دوران حيات پيامبر اكرم، امام حسين عبارت است از كودك نورِ ديده سوگلى پيامبر. پيامبر اكرم دخترى به نام فاطمه دارد كه همه مردم مسلمان در آن روز مى‏ دانند كه پيامبر فرمود: «انّ اللّه ليغضب لغضب فاطمة»؛ اگر كسى فاطمه را خشمگين كند، خدا را خشمگين كرده است. «و يرضى لرضاها»؛ اگر كسى او را خشنود كند، خدا را خشنود كرده است. پيامبر اكرم (ص) اين دختر را در جامعه اسلامى به كسى داده است كه از لحاظ افتخارات، در درجه اعلاست؛ يعنى على‏ بن ابى‏طالب عليه‏السلام. كودكى از اينها متولد شده است و او حسين ‏بن على است. البته همه اين حرف‏ها درباره امام حسن عليه‏السلام هم هست؛ اما من حالا بحثم راجع به امام حسين عليه‏السلام است؛ عزيزترين عزيزان پيامبر؛ همه مى‏ دانند كه اين كودك، محبوب دلِ اين محبوبِ دل‏هاست. ببينيد؛ مسئله اين است. پيامبر درباره امام حسن و امام حسينِ شش، هفت ساله فرمود: «سيدى شباب اهل الجنّه»؛ اينها سرور جوانان بهشتند. اينها كه هنوز كودك‏اند، جوان نيستند؛ اما پيامبر مى ‏فرمايد سرور جوانان اهل بهشتند. يعنى در دوران شش، هفت سالگى هم در حدّ يك جوان است؛ مى ‏فهمد، درك مى‏ كند، عمل مى‏ك ند، اقدام مى‏ك ند، ادب مى‏ ورزد و شرافت در همه وجودش موج مى‏زند. اگر آن روز كسى مى‏ گفت كه اين كودك به دست امّت همين پيامبر، بدون هيچ‏گونه جرم و تخلفى به قتل خواهد رسيد، براى مردم غيرقابل باور بود؛ همچنان‏كه پيامبر فرمود و گريه كرد و همه تعجب كردند كه يعنى چه؛ مگر مى‏ شود؟!

دوره دوم، دوره بيست و پنج ساله بعد از وفات پيامبر تا حكومت اميرالمؤمنين است. حسينِ جوان، بالنده، عالم و شجاع است. در جنگ‏ها شركت مى‏ جويد، همه او را به عظمت مى‏ شناسند؛ در هر فضيلتى، در ميان مسلمانان مدينه و مكه، هر جايى كه موج اسلام رفته است، مثل خورشيدى مى ‏درخشد. جوان نمونه دوران، و محترم پيش همه. اگر آن روز كسى مى‏ گفت كه همين جوان، به دست همين مردم كشته خواهد شد، هيچ كس باور نمى‏ كرد.

دوره سوم، دوره بعد از شهادت اميرالمؤمنين است؛ يعنى دوره غربت اهل‏بيت. امام حسن و امام حسين عليهماالسلام باز در مدينه‏ اند. امام حسين، بيست سال بعد از اين مدت، به صورت امام معنوى همه مسلمان، مفتى بزرگ همه مسلمانان، مورد احترام همه مسلمانان، محل ورود و تحصيل علم همه، محل تمسّك و توسّل همه كسانى كه مى‏خواهند به اهل‏بيت اظهار ارادتى بكنند، در مدينه زندگى كرده است. شخصيت محبوب، بزرگ، شريف، نجيب، اصيل و عالم. او به معاويه نامه مى‏نويسد؛ نامه ‏اى كه اگر هر كسى به هر حاكمى بنويسد، جزايش كشته شدن است. معاويه باعظمت تمام اين نامه را مى‏ گيرد، مى‏ خواند، تحمّل مى‏ كند و چيزى نمى‏ گويد. اگر در همان اوقات هم كسى مى‏ گفت كه در آينده نزديكى، اين مرد محترم شريفِ عزيزِ نجيب كه مجسّم‏ كننده اسلام و قرآن در نظر هر بيننده است، ممكن است به دست همين امّت قرآن و اسلام كشته شود ـ آن هم با آن وضع ـ هيچ‏كس تصوّر هم نمى‏ كرد؛ اما همين حادثه باورنكردنى، همين حادثه عجيب و حيرت ‏انگيز، اتفاق افتاد. چه كسانى كردند؟ همان‏هايى كه به خدمتش مى ‏آمدند و سلام و عرض اخلاص هم مى‏ كردند. اين يعنى چه؟ معنايش اين است كه جامعه اسلامى در طول اين پنجاه سال، از معنويت و حقيقت اسلام تهى شده است. ظاهرش اسلامى است؛ اما باطنش پوك شده است. خطر اينجاست. نمازها برقرار است، نماز جماعت برقرار است، مردم هم اسمشان مسلمان است و عدّه‏اى هم طرفدار اهل ‏بيت ‏اند.13

نتيجه‏ گيرى
امام حسين عليه‏السلام، در عاشوراى سال 61ق قيامى برپا نمود كه دنياى اسلام را نه تنها در آن روز، بلكه در همه تاريخ، بيدار و آگاه كرد. اينكه امام حسين عليه‏السلام براى حكومت در كوفه دعوت شدند و به آنجا حركت كردند، ظواهر كار بود. از ديدگاه مقام معظّم رهبرى، قيام امام حسين عليه‏السلام داراى دو نتيجه احتمالى در انجام هدف اصلى ايشان بود. يك نتيجه احتمالى از مبارزه امام آن بود كه بتواند بر حكومت يزيد، پيروز شود و حكومت را در مسير صحيح خود بيندازد. اگر اين‏گونه مى‏ شد، مسير تاريخ به نفع استقرار حاكميت واقعى اسلام در همان زمان تغيير مى‏ يافت. وجه ديگر اين بود كه امام نتواند به هر دليل پيروزى سياسى و نظامى را به دست آورد و با خون، مظلوميت و زبانى كه تاريخ آن را تا ابد فراموش نخواهد كرد، حرف خود را به صورت يك جريان مداوم غيرقابل انقطاع به جريان بيندازد. اگرچه به خاطر كوتاهى ديگران، مقصود اول حاصل نشد، اما امام عليه‏السلام به مقصود و هدف والاى خود رسيد؛ يعنى چيزى كه هيچ قدرتى نمى ‏توانست آن را از امام بگيرد و آن، قدرتِ رفتن در ميدان شهادت و تقديم جان و عزيزان در راه احياى دين و تجديد بناى نظام اسلامى بود. از ديدگاه رهبر فرزانه انقلاب اسلامى، قيام عاشورا از دو منظر «درس‏ها» و «عبرت‏ها» قابل تأمّل است. ما امروز يك جامعه اسلامى هستيم. بايد بدانيم آن جامعه، چه آفتى پيدا كرد كه كارش به يزيد رسيد؟ بى‏اعتنايى به اصول اسلام و انقلاب، كم‏رنگ كردن شعارها و مطرح كردن همه چيز با محاسبات مادى، جامعه را به آنجا خواهد برد كه به چنان وضعى برسد. نظام اسلامى، با بصيرت، ايمان، همت‏هاى بلند، مطرح شدن آرمان‏ها، و زنده نگاه داشتن شعارها به وجود مى‏آ يد، حفظ مى ‏شود و پيش مى‏رود. درس‏ها و عبرت‏هاى عاشورا، همان چيزى است كه جامعه اسلامى در شرايط كنونى به آن نياز دارد. در حالى كه مفاهيم و ارزش‏هاى والاى اسلام ناب محمدى (ص)، آماج كينه ‏توزى كج ‏انديشان و مغرضان سياست‏باز قرار گرفته و در گردباد توطئه‏ ها به فراموشى سپرده مى‏ شوند، بهره‏گيرى از پيام‏ها و آموزه‏هاى قيام عاشورا، مى ‏تواند فرهنگ عمومى جامعه را در جهت اهداف انقلاب اسلامى غنا ببخشد و نواقص موجود را مرتفع سازد. ناگفته پيداست كه در اين زمينه، ضرورت توجه مسئولان و برنامه ‏ريزان اجتماعى، فرهنگى، سياسى، اقتصادى و به ويژه نخبگان جامعه، كاملاً احساس مى ‏شود.

احكام عزاداري
امام خميني رحمه الله:
«عزاداري براي سيدالشهداء از افضل قربات و مايه تقويت روح ايمان و شهامت اسلامي و ايثار و فداكاري و شجاعت در مسلمين است .» (1)
سؤال: آيا بر پا كردن مراسم عزاداري [توسط زن] بدون اذن شوهر جايز مي باشد؟
آيت الله نوري همداني: در صورتي كه از اموال شوهر باشد جايز نيست . (2)
سؤال: گاهي برخي از دسته ها كه وارد مسجد مي شوند، با كفش وارد مي شوند، كه نوعي بي احترامي به مسجد محسوب مي شود، لطفا بفرمائيد كه اين مسئله چه حكمي دارد؟
آيت الله نوري همداني: اگر موجب هتك شود اشكال دارد . (3)
سؤال: در مورد زنجير زني كه منجر به سياه شدن يا مجروح شدن بدن مي شود و همچنين غالبا پشت پيراهن افراد باز است و بيشتر درخيابان و معابر عمومي ظاهر مي شوند، نظر شما چيست؟
امام خميني رحمه الله: مانعي ندارد، مگر اينكه موجب ضرر فاحش بر بدن شود . (4)
سؤال: آيا برهنه شدن مردان با حضور زنان براي عزاداري عيب دارد يا خير؟
آيت الله فاضل لنكراني: مانعي ندارد و زنها نبايد به بدن مرد اجنبي نظر كنند . (5)
سؤال: در مجالس زنانه، زنان مداحي و سخنراني مي كنند و صداي آنها به گوش مردان رهگذر مي رسد . آيا اين عمل جايز است؟
آيت الله فاضل لنكراني: شنيدن صداي ايشان اگر در معرض ريبه و التذاذ نباشد حرام نيست . (6)
سؤال: سينه زدن با تيغ و يا زنجير زدن با زنجيري كه داراي چاقو و يا تيغ مي باشد و منجر به زخمي شدن بدن و جاري شدن خون مي شود چه حكمي دارد؟
آيت الله مكاري شيرازي: كيفيت عزاداري بايد چنان باشد كه بهانه اي به دست دشمنان اسلام ندهد و موجب سوء استفاده از آن نشود . (7)
احكام علامت
سؤال: بسياري از تكايا در ايام عزاداريهاي مذهبي، اقدام به حمل «علاماتي » مي كنند كه به قيمت گزافي خريده شده و حمل آن نيز موجب اشكال است . اين وسائل از نظر شرعي چه حكمي دارند؟
امام خميني رحمه الله: اشكال ندارد . (8)
سؤال: حكم علمهايي كه در مراسم عزاداري امام حسين عليه السلام از آنها استفاده مي شود و بعضي داراي نقش و نگارهايي نيز هستند چيست؟
آيت الله فاضل لنكراني: استفاده از آنها در عزاداري جايز است . (9)
سؤال: آيا جايز است پارچه و دستمالهايي را كه در ايام محرم بر روي علم مي بندند بفروش برسانند و در عزاداري و تعمير حسينيه مصرف كنند؟
آيت الله فاضل لنكراني: اگر در مراسم عزاداري محل حاجت نباشد و زايد بر متعارف باشد، مي توانند بفروشند و به مصارف عزاداري و احتياجات حسينيه ها برسانند . (10)
احكام تعزيه و شبيه خواني
امام خميني رحمه الله: تعزيه و شبيه خواني اگر مشتمل بر حرام نباشد و موجب وهن مذهب نشود، اشكال ندارد ولي بهتر ست به جاي آن، مجالس روضه خواني برپا كنند . (11)
سؤال: آيا تعزيه و شبيه خواني در مراسم عزاداري جايز است؟
آيت الله فاضل لنكراني: اگر مشتمل بر حرام نباشد و موجب وهن مذهب نشود مانعي ندارد . (12)
آيت الله گلپايگاني رحمه الله: اگر تعزيه خواني مشتمل بر استعمال آلات موسيقي نباشد و غنا و دروغ نخوانند و مرد لباس مختص به زن نپوشد، اشكال ندارد . (13)
سؤال: آيا تشبه به اهل بيت عليهم السلام در نمايش و تعزيه و غير آن جايز است؟
امام خميني رحمه الله: با مراعات احترام آنان جايز است . (14)
آيت الله فاضل لنكراني و آيت الله صافي گلپايگاني: در صورتي كه مستلزم اهانت نباشد مانعي ندارد . (15)
آيت الله علوي گرگاني: اگر تعزيه و شبيه خواني موجب هتك حرمت به ساحت مقدس بزرگان دين شود، بايد اجتناب شود . (16)
احكام استفاده از لباس سياه
سؤال: آيا پوشيدن لباس سياه در عزاداري امام حسين عليه السلام جايز است و آيا رجحان دارد؟
آيت الله فاضل لنكراني: پوشيدن لباس سياه در عزاي امام حسين عليه السلام و ديگر ائمه عليهم السلام چون از مصاديق تعظيم شعائر است، واجد رجحان شرعي مي باشد و عملا بزرگاني چون مرحوم آيت الله بروجردي در روز عاشورا از قباي سياه استفاده مي كردند . (17)
آيت الله صافي گلپايگاني و آيت الله نوري همداني: پوشيدن لباس سياه به عنوان اعلان حزن و اندوه در مصيبت امام حسين عليه السلام و ائمه عليهم السلام رجحان دارد . (18)
سؤال: آيا نماز خواندن با لباس سياه بر عزاداران امام حسين عليه السلام مكروه است؟
آيت الله صافي گلپايگاني: چون لباس سياه علامت عزاداران سيدالشهداء است و عزاداري آن حضرت كمال رجحان را دارد، لذا نماز خواندن با آن نيز مكروه نمي باشد . (19)
احكام قمه زدن
علامه امين عاملي: «قمه زني و اعمالي ديگر از اين قبيل در مراسم عزاداري حسيني به حكم عقل و شرع حرام است و زخمي ساختن سر، كه نه سود دنيوي دارد و نه اجر اخروي، ايذاء نفس است كه خود در شرع حرام است و در مقابل اين عمل، شيعه اهل بيت را در انظار ديگران مورد تمسخر قرار داده و آنها را وحشي قلمداد مي كنند . شكي نيست كه اين اعمال ناشي از وساوس شياطين بوده و موجب رضايت خدا و پيامبر صلي الله عليه و آله و اهل بيت اطهار عليهم السلام نيست .» (20)
آيت الله حكيم رحمه الله: مرحوم آيت الله حكيم رحمه الله جواز قمه زني را مقيد به چهار شرط نموده است:
1- خوف ضرر وجود نداشته باشد .
2- عزاداري بر آن صدق كند .
3- باعث مسخره قرار گرفتن نشود .
4- عداوت و دشمني ديگران را ايجاد نكند . (21)
سؤال: قمه زدن در عزاداري امام حسين عليه السلام چه حكمي دارد؟
امام خميني رحمه الله: اگر موجب ضرر نباشد مانع ندارد، ولي در اين زمان اين عمل نشود . (22)
مقام معظم رهبري: اگر موجب وهن مذهب در زمان حاضر و يا مستلزم خوف خطر جان يا ضرر معتني به باشد، جايز نيست . (23)
آيت الله جوادي آملي: چيزي كه مايه وهن اسلام و مايه هتك حرمت عزاداراي است جايز نيست، انتظار مي رود از قمه زني و مانند آن پرهيز شود . (24)
سؤال: اگر قمه زدن در عزاداريها موجب مرگ كسي شد، آيا اين عمل خودكشي و گناه محسوب مي شود؟
پاسخ از مقام معظم رهبري: اگر با خوف خطر جان اقدام كرده باشد، حكم انتحار دارد . (25)
سـؤال: در روز عاشورا مراسمى مانند قمه زنى و پابرهنه وارد آتش و ذغال روشن شدن برگزار مى‏شود كه علاوه بر اينكه باعث بدنام شدن مذهب شيعه اثنى عشرى در انظار علما و پيروان مذاهب اسلامى و مردم جهان مى‏شود، ضررهاى جسمى و روحى هم به اين اشخاص وارد مى‏كند و همچنين موجب توهين به مذهب مى‏گردد، نظر شريف حضرتعالى در اين‌باره چيست؟
پاسخ از مقام معظم رهبري: هر كارى كه براى انسان ضرر داشته و يا باعث وهن دين و مذهب گردد حرام است و مؤمنين بايد از آن اجتناب كنند و مخفى نيست كه بيشتر اين امور باعث بدنامى و وهن مذهب اهل بيت(عليهم‌السلام) مى‏شود و اين از بزرگترين ضررها و خسارتهاست.
سـؤال: آيا قمه زدن به‌طور مخفى حلال است يا اينكه فتواى شريف حضرت عالى عموميت دارد؟
پاسخ از مقام معظم رهبري: قمه زنى علاوه بر اينكه از نظر عرفى از مظاهر حزن و اندوه محسوب نمى‏شود و سابقه‏اى در عصر ائمه(عليهم‌السلام) و زمانهاى بعد از آن ندارد و تأييدى هم به شكل خاص يا عام از معصوم(عليه‌السلام) در مورد آن نرسيده است، در زمان حاضر موجب وهن و بدنام شدن مذهب مى‏شود بنا بر اين در هيچ حالتى جايز نيست.
سؤال: آيا قمه زني جايز است؟ چنانچه در اين خصوص نذري وجود داشته باشد وظيفه چيست؟
آيت الله فاضل لنكراني: با توجه به اينكه ايران اسلامي به عنوان ام القراي جهان اسلام شناخته مي شود، و اعمال و رفتار ملت ايران به عنوان الگو و بيانگر اسلام است، بايد با سوگواري و عزاداري امام حسين عليه السلام به گونه اي عمل شود كه موجب گرايش بيشتر به آن حضرت گردد .
مسئله قمه زدن نه تنها نقشي ندارد بلكه به علت عدم قابليت پذيرش و نداشتن هيچگونه توجيه قابل فهم مخالفين، نتيجه سوء بر آن مترتب خواهد شد . لذا لازم است شيعيان از آن خودداري كنند . و چنانچه در اين مورد نذري وجود داشته باشد نذرصحيح نيست . (26)
آيت الله نوري همداني: اشكال دارد . (27)
احكام موسيقي
مرحوم شيخ انصاري در مكاسب محرمه در پاسخ به كساني كه مي گويند غنا مي تواند زمينه گريه كردن را فراهم نمايد، مي فرمايد: چنين شيوه اي نمي تواند مقدمه مستحب يا مباح قرار گيرد و بايد به عموم ادله حرمت غنا تمسك نمود . (28)
مرحوم حاج شيخ عباس قمي رحمه الله در منتهي الآمال مي فرمايد: عزاداران امام حسين عليه السلام بر وجهي سلوك كنند كه زبان نواصب دراز نشود و از استعمال محرمات از قبيل غنا كه غالبا نوحه ها خالي از آن نيست و حكايات ضعيفه مظنونة الكذب احتراز نمايند و شيطان را در اين عبادت بزرگ راه ندهند . (29)
سؤال: در راديو مدح ائمه طاهرين عليهم السلام با واقعه كربلا را با وزن و ساز و با لحن خوب مي خوانند . آيا استماعش جايز است يا خير؟
امام خميني رحمه الله: اگر غنا و موسيقي نباشد مانع ندارد . (30)
سؤال: هيئتهاي نوازنده و كساني كه درمراسم تشييع جنازه شهداء موزيك عزا مي زنند، از لحاظ شرعي چه حكمي دارد؟ و آيا خريد و فروش آن لوازم حرام است يا خير؟
امام خميني رحمه الله: خريد و فروش آلات لهو حرام است و موسيقي مطرب جايز نيست و صداهاي مشكوك مانع ندارد . (31)
سؤال: آيا زدن طبل و شيپور در تعزيه حضرت سيدالشهداء عليه السلام جايز است يانه؟
امام خميني رحمه الله: اگر از آلات لهو و لعب نباشد و وهن بر مذهب هم نشود مانع ندارد . (32)
سؤال: آيا در عزاداري سيدالشهداء استفاده از طبل و دهل جايز است؟
آيت الله فاضل لنكراني: استفاده از آلات لهو و لعب حرام است ولي طبل و دهل و امثال آن جزء اين آلات نيست . (33)
سؤال: حكم شرعي استفاده كردن از موسيقي در عزاداري حضرت سيد الشهداء عليه السلام چيست؟

جواب1: حضرت آيت الله مكارم شيرازي در پاسخ به اين سوال فرمودند: استفاده از موسيقي و آلات موسيقي در مجالس عزداراي امام حسين عليه السلام جايز نيست. فقط وسايلي مانند طبل و سنج كه براي موزون شدن حركت سينه زن ها و زنجيرزن ها استفاده مي شود اشكالي ندارد ولي استفاده از آلات موسيقي كه در مجالس لهو و لعب استفاده مي شود؛ در مجلس امام حسين عليه السلام اشكال دارد.

جواب2 : حجت الاسلام فلاح زاده نماينده پاسخ به احكام دفتر مقام معظم رهبري در پاسخ به اين سوال گفت: به نظر ايشان استفاده از ابزار موسيقي در عزاي سيد و سالار شهيدان حضرت اباعبدالله الحسين عليه السلام شايسته نيست مگر آن طبل و شيپوري كه از سابق مي نواختند و حزن انگيز و متداول بوده است. وي افزود: استفاده از آلات موسيقي ديگر كه در ساير برنامه هاي لهو و لعب استفاده مي شود، اگر به نحو حرام نيز استفاده نشود شايسته عزاداري امام حسين عليه السلام نيست و به طور كلي هرگونه عزاداري كه موجب تنقيص(كوچك كردن) مقام والاي اباعبدالله الحسين عليه السلام، ساير ائمه و اصحاب ايشان شود و يا موجب وهن آنها باشد و يا در شأن آنها نباشد جايز نيست و بايد پرهيز كرد.

احكام عاشورا
1- روزه روز عاشورا و روزي كه انسان شك دارد روز عرفه است يا عيد قربان مكروه است . در روايت آمده است كه امام صادق عليه السلام فرمود: بني اميه نذر كردند كه اگر موفق به قتل امام حسين عليه السلام شوند، روز شهادت او را جشن بگيرند و مبارك بشمارند و روزه بگيرند و روزه در آن روز سنت آل اميه است، لذا ائمه اطهار عليهم السلام به جهت مخالفت با اين طايفه تبهكار و عدم هماهنگي با آنان، روزه عاشورا را نهي كردند . (34)
2- در روز عاشورا مستحب است كه انسان تا عصر بدون قصد روزه از خوردن و آشاميدن خودداري كند . (35)
3- بسيار مناسب است كه در روز عاشورا كار و كسب تعطيل شود، مگر در حد ضرورت .
امام رضا عليه السلام فرمود: «من ترك السعي في حوائجه يوم عاشورا قضي الله له حوائج الدنيا و الاخرة; (36) كسي كه كار و تلاش براي برآوردن حوائج خود را در روز عاشورا ترك كند، خداوند نيازهاي دنيا و آخرت او را برطرف مي سازد .»
سؤال: در ايام سوگواري امام حسين عليه السلام نماز مقدم است يا عزاداري؟
آيت الله فاضل لنكراني: بهتر آن است كه نماز را مقدم دارند، همانطور كه امام حسين عليه السلام روز عاشورا هنگام ظهر نماز ظهر اقامه كردند . (37)

حكم برهنه شدن براي عزاداري سيدالشهدا

برنامه «زمزم احكام» به استفتاء شنوندگان اين راديو درباره برهنه شدن عزاداران در مجالس حسيني پرداخته كه سوال و پاسخ رهبر معظم انقلاب و حضرت آيت الله مكارم شيرازي مي توانيد بخوانيد.
عريان كردن بدن و لخت شدن به هنگام سينه زني و عزاداري براي حضرت سيد الشهداء عليه السلام از نظر شرعي چه حكمي دارد؟ لطفا توضيح دهيد.
حضرت آيت الله مكارم شيرازي در پاسخ فرمودند: احتياط آن است كه عزاداران حسيني لخت نشوند عريان نشوند؛ آيا فردي در مجلس ترحيم پدرش اگر لخت شود اين جزء آداب عزاداري است؟! برادران بر لخت شدن اصرار نداشته باشند.
ايشان افزودند: اما براي عزاداري مي توان مقداري از سينه را باز گذاشت. سابقاً پيراهن هايي بود كه قسمتي از آن دكمه مي شد و جلوي سينه را باز مي كردند و لخت هم نمي شدند كه بدن نما باشد. با اين كار دشمنان هم نمي توانند سرزنش كنند.
حجت الاسلام فلاح زاده نماينده پاسخ به احكام مقام معظم رهبري در جواب به اين استفتاء گفت: به نظر حضرت آقا در مجالس عزاداري هركاري كه سبب شود دشمنان از اين كار ما عليه مكتب تشيع يا شيعيان سوء استفاده كنند و سبب تفرقه بين مسلمانان باشد، حرام است و بايد پرهيز كرد.
 

پي نوشت ها:
1) استفتائات امام خميني، ج 2، ص 28 و استفتائات جديد آيت الله مكارم، ج 1، ص 158 .
2) هزار و يك مسئله، آيت الله نوري همداني، ج 2، ص 180 .
3) هزار و يك مسئله فقهي، ج 2، ص 40 .
4) استفتائات امام خميني، ج 3، ص 580 .
5) جامع المسائل، ج 1، ص 619، س 2162 .
6) همان، ص 625، س 2183 .
7) استفتائات جديد، ج 1، ص 158، س 57 .
8) استفتائات امام خميني رحمه الله، ج 2، ص 28، س 72 .
9) جامع المسائل، ج 1، ص 623، س 2173 .
10) همان، س 2179 .
11) استفتائات امام خميني رحمه الله، ج 2، ص 28، س 71 و ج 3، س 44 و 40 و 47 و 33 .
12) جامع المسائل، ج 1، س 2165 .
13) مجمع المسائل، ج 1، ص 559، س 77 .
14) احكام خانواده، عبدالرحيم موگهي، طبق فتواي امام خميني رحمه الله، ص 336 .
15) جامع المسائل، آيت الله فاضل لنكراني، ج 1، س 2166 و جامع الاحكام، آيت الله صافي، ج 2، ص 132 .
16) اجوبة المسائل، ص 365 .
17) جامع المسائل، ج 1، ص 621، س 2170
18) جامع الاحكام، آيت الله صافي، ج 2 ، ص 130، س 1590; هزار و يك مسئله، آيت الله نوري همداني، ج 2، ص 180، س 602 .
19) جامع الاحكام، ج 2، ص 130، س 1591 .
20) اعيان الشيعه، ج 10، ص 363 .
21) فتاوي العلماء والاعلام في تشجيع الشعائر الحسينيه .
22) استفتاءات، ج 3، ص 581، س 38 .
23) بيانات رهبري و استفتائات آيات عظام پيرامون عزاداري عاشورا، ص 35 .
24) همان، ص 42 .
25) همان، ص 35 .
26) جامع المسائل، ج 1، ص 623، س 2172 .
27) هزار و يك مسئله، ج 2، ص 179، س 597 .
28) مكاسب محرمه، رحلي، ص 39 .
29) منتهي الامال، ج 1، ص 468، آخر زندگي امام حسين عليه السلام .
30) استفتائات امام خميني رحمه الله، ج 2، ص 16، س 36 .
31) همان، ص 18 .
32) همان، ج 3، ص 583، س 45 .
33) جامع المسائل، ج 1، ص 623، س 2174 .
33) تحرير الوسيله، ج 1; جواهر، ج 7، ص 107 .
35) توضيح المسائل مراجع، ج 1، ص 906 .
36) عيون اخبار الرضا، شيخ صدوق، ص 268 .
37) جامع المسائل، ج 1، ص 623 .

پديد آورنده : محمود اكبري ، صفحه 124
منبع : دانشنامه امام حسين (ع) پايگاه اطلاع رساني حوزه